PORADNICTWO ZAWODOWE- DOMINIK ZAGAŁA

PORADNICTWO ZAWODOWE, CZYLI O WYBORZE PRZYSZŁEJ PRACY SŁÓW KILKA

Autor: Dominik Zagała

Pewnego dnia w szkole nauczycielka zapytała Jasia, kim chciałby zostać w przyszłości, na co Jasiu odpowiedział:
- Proszę pani chciałbym zostać menelem. Niech Pani pomyśli: zero ZUSu, podatków i NFZ się mną nie interesuje. Po dwudziestu latach Jasiu, spoglądając z ósmego piętra swojego pięciogwiazdkowego hotelu w Dubaju na szereg swych nieruchomości, rzuca siarczyście:
- Cholera! W którym miejscu popełniłem błąd!?

Mimo, iż powyższa sytuacja wydaje się komiczna, to niejeden człowiek prawdopodobnie uśmiechnie się, przypominając sobie własne wyobrażenie pracy z dzieciństwa. Jest to normalne zwłaszcza, że perspektywa sposobu zarabiania pieniędzy na przestrzeni lat faktycznie się zmienia. Na przykładzie Jasia obserwujemy, że pomimo sporych dochodów interesują się nim wszystkie instytucje, co powoduje, że jego wizja zawodu z okresu dzieciństwa i obecna pozostają rozbieżne. Chęć beztroskiego życia z dala od finansów i kłopotów z nimi związanych nie wyszła Jasiowi, ale czy tylko jemu? Na dobrą sprawę każdy z nas miał w dzieciństwie jakieś własne plany i marzenia związane z pracą, które udało mu się zrealizować w większym lub mniejszym stopniu.

Pewnie niejedna osoba pomyśli, że dziecięce pomysły dotyczące kariery nie mają większego wpływu na nasze przyszłe decyzje związane z pracą. Wbrew pozorom wszyscy ludzie kształtują wizerunek swojego przyszłego zawodu już od najmłodszych lat. Przejawia się to między innymi w dziecięcych zabawach, rysunkach i fantazjach, które są bardzo często odzwierciedleniem przyszłych zainteresowań zawodowych. Tym samym warto zwrócić uwagę na to, dlaczego małe dziewczynki chcą przeważnie zostać lekarkami, a chłopcy policjantami i dlaczego ich plany zmieniają się na przestrzeni życia. Z jednej strony wynika to prawdopodobnie z przyjmowanych ról społecznych postrzeganych przez społeczeństwo jako typowo męskie lub kobiece, a z drugiej z wychowywania się w bardzo silnie zindywidualizowanym kręgu rodzinnym. Kształtujące się już od najmłodszych lat predyspozycje, zainteresowania czy osobowość powodują, że decydujemy się na podążanie konkretną ścieżką kariery zawodowej. Szczególne znaczenie mają w tym wypadku oczekiwania rodziców, ponieważ to oni nierzadko wpływają na wybór przyszłej pracy dziecka i starają się wskazać mu najbardziej korzystne rozwiązania. Ponadto decyzje związane z wyborem przyszłej pracy zapadają obecnie na coraz niższych szczeblach edukacji - Począwszy już od szkoły podstawowej i gimnazjum, gdzie młodzież zobligowana jest do wybierania konkretnych profili i treści kształcenia, co ukierunkowuje ją na wykonywanie danej grupy zawodów. Często zdarza się, że rodzice ingerują w wybory adolescenta, gdyż nastolatek sam nie jest przekonany, w czym czuje się najlepiej i co chciałby robić w przyszłości. Wydawać mogłoby się, że wraz z wiekiem decyzje te powinny stawać się prostsze, ponieważ człowiek z biegiem lat nabywa doświadczeń, poszerza horyzonty i rozwija swoje zasoby intelektualne. Jednak pomimo tego wybór kierunku studiów czy przyszłej pracy może być dla sporej części osób dużym problemem. Wynika to między innymi z faktu, iż ludzie często nie zdają sobie sprawy ze specyfiki przyszłego zawodu i nie są do końca przekonani do swoich preferencji zawodowych, co skutkuje wybieraniem kierunków modnych i opłacalnych, jednak niekoniecznie leżących w kręgu ich zainteresowań. Stale powstające nowe kierunki studiów takie jak nanotechnologia, agrochemia czy chociażby mediaterianistyka zdecydowanie nie ułatwiają kandydatom wyboru. Przekłada się to na liczne zmiany szkół i wiążący się z tym spadek satysfakcji ze studiowania, frustrację, niepodejmowanie pracy w wyuczonym zawodzie, a także utratę czasu i pieniędzy, które mogliby zdecydowanie lepiej zagospodarować, gdyby dokonali właściwych wyborów już na wstępie.

Mając na uwadze powyższe argumenty, warto zastanowić się czy istnieją skuteczne metody, które uchroniłyby nas przed niepotrzebnymi kosztami i zapewniły satysfakcję z podjętych przez nas decyzji. Doświadczenie pokazuje, że ciągłe zmiany na rynku pracy, fluktuacje pracowników oraz wzrastająca ilość informacji dotycząca zawodów a także nowe możliwości kształcenia wpływają na wzrost zapotrzebowania na usługi w obszarze poradnictwa zawodowego.

Czym jest poradnictwo zawodowe?

Spróbujmy na początku pokrótce wyjaśnić, czym właściwie jest poradnictwo zawodowe i komu pomaga osoba zajmująca się nim na co dzień. Przede wszystkim poradnictwo zawodowe jest procesem, podczas którego doradca zawodowy (occupational caunsellor) stara się pomóc klientowi w lepszym zrozumieniu jego potrzeb dotyczących środowiska pracy. Mając je na uwadze może wpływać na decyzję dotyczącą zmiany miejsca zatrudnienia, czy osiągnięcie optymalnego dla jednostki dopasowania do zawodu. Celem, który przyświeca doradcom zawodowym, jest przede wszystkim wsparcie klientów w realizacji ich planów zawodowych a także uświadamianie im ich mocnych i słabszych stron, a także pomoc w samorozwoju. Mając na uwadze obecną sytuację zawodową człowieka oraz jego indywidualne predyspozycje, doradcy zajmują się głównie:

1.  pomocą osobom, które podjęły niewłaściwe decyzje zawodowe,
2. przygotowaniem osób do wejścia na rynek pracy poprzez wskazanie im różnego rodzaju szkoleń,
3.  pomocą pracownikom, którzy muszą dokonać zmiany zawodowej,
4. wsparciem osób, które napotkały na przeszkody podczas procesu uzyskiwania zatrudnienia.

​Kiedy osoba jest niezdecydowana, ma problemy z podjęciem decyzji dotyczącej pracy lub po prostu nie wie od czego powinna ropocząć proces znajdowania zatrudnienia, wtedy doradca stara się dostarczyć jej satysfakcjonujących odpowiedzi i rozwiązań. Podsumowując, doradcy skupiają się przede wszystkim na rozpoznawaniu trudności uniemożliwiających podjęcie pracy zawodowej, pomocy w podejmowaniu odpowiednich działań, a także wyborze satysfakcjonującego miejsca pracy.

Komu pomaga doradca?

- Skoro doradca zawodowy pomaga w wyborze odpowiedniej pracy, to pewnie jeszcze nie czas na skorzystanie z jego usług - może pomyśleć niejeden student. Nic bardziej mylnego, doradca zawodowy nie ogranicza się bowiem do pomocy konkretnej grupie wiekowej. Konsultuje on zarówno dorosłych, młodzież jak i dzieci. Wspomaganie dorosłych w wyborze przyszłego zawodu, czy kierunku dalszego rozwoju jest tylko elementem pracy doradczej. Bardzo często doradztwo zawodowe obok konsultacji indywidualnych przybiera również formę porad grupowych. Słuchając klientów, doradca uwzględnia przede wszystkim ich predyspozycje psychofizyczne, sytuację życiową, a także obecnie panujący klimat na rynku pracy. Często współpracuje z rodziną i ciałem pedagogicznym w procesie orientacji zawodowej uczniów, a rozległa wiedza o zawodach, którą posiada, jest niezwykle pomocna w planowaniu kariery na różnych etapach edukacji oraz po jej zakończeniu.

Na czym polega praca doradcy?

Zastanówmy się przez chwilę, w jaki sposób doradca współpracuje z klientem, jakich narzędzi używa w swojej pracy, a także z czym możemy się spotkać, jeśli zdecydujemy się na skorzystanie z jego usług. Taka wiedza może okazać się przydatna i mam nadzieję zachęci część czytelników do skorzystania z konsultacji zawodowej.

Przede wszystkim w swojej pracy doradca zawodowy wspólnie ze swym klientem przygląda się przebiegowi jego zatrudnienia, przebytym szkoleniom i kursom, zainteresowaniom i indywidualnym predyspozycjom. Gdy zachodzi potrzeba, może bezpośrednio wskazać klientowi konkretnego pracodawcę, a także pomóc mu w sporządzaniu dokumentów aplikacyjnych, czy odpowiednio przygotować do rozmowy kwalifikacyjnej. Nierzadko zdarza się, że doradcy wykorzystują różnego rodzaju testy (predyspozycji zawodowych czy psychologiczne) służące jako pomoc w wyborze odpowiedniego zawodu. Zgłaszając się do doradcy, klient odczuwa najczęściej naglącą potrzebę zmiany lub porady w sprawach zawodowo-edukacyjnych. Skutkuje to tym, iż w pracy z klientem doradca skupia się na uwzględnieniu obecnej sytuacji, czyli zasobów i możliwości jednostki. Biorąc je pod uwagę buduje bazę i punkt odniesienia do ustalania dalszych działań, które należałoby podjąć w realizacji zamierzonego planu. Dopiero uwzględnienie tych wszystkich elementów stwarza możliwość efektywnej i satysfakcjonującej modyfikacji zawodowej. Można zatem powiedzieć, że zmiana zostanie pozytywnie odebrana przez klienta, jeśli uwzględnione zostaną: cel, któremu zmiana ma służyć, predyspozycje i zasoby (wewnętrzne i zewnętrzne) jednostki, a także działania umożliwiające osiągnięcie danego zamierzenia.

Przyglądając się bliżej powyższym aspektom pracy doradców, wydawać mogłoby się, że ich działalność sprowadza się wyłącznie do surowego podawania informacji zawodowych. Nic bardziej mylnego. Mimo, iż faktycznie głównym celem poradnictwa jest pomoc w dopasowaniu człowieka do określonego zawodu poprzez udzielenie mu istotnych rad i informacji, to metody pracy doradców są wbrew pozorom bardzo różnorodne i dopasowane do indywidualnych potrzeb klienta.

Kiedy skorzystać z porady ?

- No dobrze, ale w takim razie kiedy skorzystać z pomocy doradczej? - W trakcie szkoły średniej, po jej ukończeniu, w trakcie studiów czy może dopiero po nich? - Na tego rodzaju nurtujące pytania nie ma jednej, konkretnej odpowiedzi. Tak naprawdę z pomocy doradcy warto skorzystać przede wszystkim w razie ewentualnych wątpliwości dotyczących wykonywanej przez nas pracy, braku satysfakcji z kierunku studiów, wątpliwości zawodowo-edukacyjnych, czy chociażby konieczności podejmowania ważnych decyzji zawodowych. Na dobrą sprawę nie istnieją konkretne zalecenia określające, kiedy należałoby skorzystać z tego rodzaju porad. Niemniej jednak obecnie wyróżnia się trzy etapy w życiu człowieka, podczas których korzystanie z pomocy profesjonalnych doradców jest najczęstsze i wynika z przełomowych momentów w życiu człowieka:

1. Koniec szkoły podstawowej/gimnazjum - kiedy przed człowiekiem pojawia się pierwsza zmiana szkoły na zawodową, technikum lub liceum.
2. Koniec szkoły średniej, kiedy człowiek decyduje się na wybór konkretnego kierunku studiów, inną ścieżkę edukacji lub też podjęcie pracy.
3. Zmiana w miejscu pracy, kiedy pojawia się konieczność reorientacji zawodowej wynikająca z przymusu lub niedopasowania człowieka do wykonywanego zawodu.

​Gdzie można skorzystać z usług doradców ?

W porządku... Skoro wiemy już, w jaki sposób wygląda i jak przebiega rozmowa doradcza oraz kiedy najlepiej z niej skorzystać, warto byłoby jeszcze dowiedzieć się, gdzie można skorzystać z tego rodzaju wsparcia. Usługi doradcze cieszą się w dzisiejszych czasach sporym popytem, dlatego oferowane są przez wiele instytucji. Tym bardziej warto mieć świadomość tego, w jakich miejscach można skorzystać z profesjonalnej pomocy doradczej. Przede wszystkim doradców można spotkać we wszystkich poradniach psychologiczno-pedagogicznych, a także centrach informacji i planowania kariery zawodowej przy wojewódzkich i powiatowych urzędach pracy (PUP).Natomiast wśród instytucji niepublicznych usługi doradców są świadczone w prywatnych centrach doradztwa zawodowego, a także instytucjach i organizacjach zajmujących się edukacją i rynkiem pracy.

Czy warto korzystać ?

Czy powinienem skorzystać z usług doradcy ? Może jest na to za wcześnie lub zbyt późno? Nie wygłupię się, jeśli poproszę kogoś o pomoc i czy nie będzie to świadczyć o mojej niezaradności życiowej? Takie wątpliwości i pytania towarzyszyć mogą sporej części osób i skutecznie odciągać kandydata od profesjonalnej konsultacji doradczej. Mimo, iż usługi doradców wydają się niewątpliwie przydatne, to jednak spory odsetek społeczeństwa nie korzysta z tych świadczeń, dlatego warto zastanowić się, z czego może wynikać ten fakt, skoro usługi te są w sporej części bezpłatne. Wydaje się, że duża część młodzieży nie ma świadomości istnienia i tym samym możliwości skorzystania z profesjonalnej pomocy. Nie powinno to nikogo dziwić zwłaszcza, że nastolatkowie często chętniej korzystają z porad doradców nieprofesjonalnych (niekoniecznie złych) w tym rodziców i kolegów, którzy wywierają duży wpływ na podejmowanie decyzji zawodowych. Ponadto w razie stwierdzenia błędnego wyboru często pojawia się problem przyznania się do niego przed samym sobą, co prawdopodobnie również przekłada się na rzadkie konsultacje u doradców zawodowych. Jest to normalne zjawisko zwłaszcza, że ludzie bardzo niechętnie stwierdzają, że postąpili niewłaściwie, chcąc podtrzymać swój jak najlepszy wizerunek. Niemniej jednak, profesjonalna porada u doradcy może zapobiec niewłaściwym wyborom zawodowym, obniżyć poziom stresu i frustracji, zmniejszyć czas i zwiększyć efektywność kształcenia, a także na dłuższą metę zapobiegać wypaleniu zawodowemu i sprzyjać satysfakcji z wykonywanej pracy, co tym samym przekłada się na zdrowie fizyczne i psychiczne. Niestety do tego tematu pasuje znane przysłowie „mądry Polak po szkodzie“, bowiem ludzie bardzo często orientują się, że na istotne zmiany w ich karierze zawodowej jest już zdecydowanie za późno. Starajmy się więc, jak Jasiu przywołany we wstępie, spróbować pogodzić zarówno nasze zainteresowania i oczekiwania razem z zasobami i realnymi możliwościami, które dobrze wykorzystane, na pewno zaowocują w przyszłości.

Literatura:

1. Günter Waidner, Johann Strum, Kurt Wilhelm-Bauer, Metodyka poradnictwa zawodowego, aspekty psychologiczne, Warszawa 1996
2. Ray Lamb: Poradnictwo zawodowe w zarysie, zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego, Warszawa 1998,
3. Bożena Wojtasik, Warsztat doradcy zawodu, aspekty pedagogiczno-psychologiczne, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 1997,
4. Kim jest doradca zawodu i gdzie go szukać, Iwona Ekkert, http://www.metis.pl/